Η απάτη της αστρολογίας

Χ. ΒΑΡΒΟΓΛΗΣ

Aναπληρωτής καθηγητής του Τμήματος Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Στην αρχή κάθε νέας χρονιάς όλοι θέλουν να ξέρουν τι τους επιφυλάσσει το μέλλον. Μπορούν όμως κάποιοι να το προβλέπουν; Είναι η αστρολογία επιστήμη; Οι αστρονόμοι λένε «όχι»! Οι πλανήτες Ουρανός, Ποσειδώνας και Πλούτωνας ανακαλύφθηκαν τα τελευταία 200 χρόνια, δηλαδή σίγουρα μετά την καθιέρωση των «νόμων» της αστρολογίας. Έχουν οι πλανήτες αυτοί αστρολογική σημασία; Αν ναι, τότε τα ωροσκόπια πριν από την ανακάλυψή τους ήταν λανθασμένα. Αν όχι, τότε σε τι διαφέρουν από τους υπόλοιπους που έχουν;

Με την αλλαγή του νέου χρόνου η τηλεόραση, οι εφημερίδες και τα περιοδικά γέμισαν από αστρολογικές προβλέψεις για το 2003. Έχει άραγε όλη αυτή η παραφιλολογία κάποια σχέση με την πραγματικότητα; Η επιστημονική απάντηση είναι απλή και σύντομη: Και βέβαια δεν έχει. Αποτελεί κοινή διαπίστωση το γεγονός ότι η αστρολογία έχει γίνει μέρος της καθημερινής ζωής. Το μαρτυρούν οι τακτικές στήλες ωροσκοπίων στις περισσότερες εφημερίδες και στα περιοδικά, καθώς και οι συχνές παρουσιάσεις αστρολογικών προβλέψεων στην τηλεόραση και στο ραδιόφωνο. Ακόμη και οι πιο δύσπιστοι έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν θετικά την αστρολογία με το επιχείρημα ότι «αφού ασχολούνται τόσοι μαζί της, και μάλιστα πετυχημένα, δεν μπορεί, θα έχει και κάποια δόση αλήθειας». Πολύ λίγοι, δυστυχώς, αντιλαμβάνονται ότι αυτή η «μόδα» αρχίζει να γίνεται επικίνδυνη. Είναι φανερό ότι ευνοεί τον σκοταδισμό και ωθεί τους ανθρώπους στη μοιρολατρία, αφού θεωρεί ότι οι πράξεις τους δεν οφείλονται στην ελεύθερη βούληση. Υπάρχει όμως και ένα άλλο πρόβλημα που δεν είναι εξαρχής ορατό: στην αστρολογία πιστεύουν και πολλοί άνθρωποι που επηρεάζουν την κοινή γνώμη και το μέλλον του τόπου (π.χ., πολιτικοί ή καλλιτέχνες). Η πίστη τους αυτή είναι δυνατόν όχι μόνο να τους οδηγήσει σε λανθασμένες αποφάσεις, αλλά και να φέρει στα κέντρα λήψης αποφάσεων ανθρώπους έξω από το πολιτικό σύστημα.

Πίστη και μαντεία

Το φαινόμενο της πίστης στην αστρολογία έχει βαθιές ρίζες. Αυτή η μορφή της μαντείας ξεκίνησε από τους λαούς της Μεσοποταμίας, επειδή εκεί, σε αντίθεση με την αρχαία Ελλάδα, επικρατούσε η δύναμη του ιερατείου και όχι ο ορθολογισμός των φυσικών φιλοσόφων. Έτσι η σύνδεση αστρονομίας - θρησκείας, η οποία είναι εμφανής στα ονόματα των πλανητών (π.χ., Αφροδίτη, Αρης, Δίας κτλ.), σε συνδυασμό με την άγνοια της ασήμαντης θέσης που έχει η Γη στο Σύμπαν, οδήγησε στην αντίληψη ότι οι πλανήτες επηρεάζουν τη ζωή μας.

Υπάρχει άραγε επιστημονική βάση στην αστρολογία; Η απάντηση είναι σίγουρα αρνητική, αφού καμία από τις γνωστές δυνάμεις της φυσικής δεν μπορεί να εξηγήσει οποιαδήποτε επίδραση των πλανητών στην καθημερινή ζωή. Για παράδειγμα, ένα κοντινό σώμα, όπως π.χ. ο γυναικολόγος κατά τη γέννα, εξασκεί στο νεογέννητο μωρό έξι φορές μεγαλύτερη βαρυτική δύναμη από ό,τι ο Αρης! Αλλωστε, αν η αστρολογία ήταν επιστήμη, τότε κάθε μέρα τα ωροσκόπια όλων των αστρολόγων θα συμφωνούσαν μεταξύ τους, αφού υπολογίζονται με τα ίδια δεδομένα.

Πέρα όμως από αυτόν τον απλό συλλογισμό, η αστρολογία δυσκολεύεται να απαντήσει ικανοποιητικά σε πολλά άλλα προβλήματα. Ένα από αυτά είναι το αστρονομικό φαινόμενο της μετάπτωσης των ζωδίων, σύμφωνα με το οποίο η θέση των 12 ζωδίων αλλάζει στον ουρανό αργά αλλά σταθερά. Για παράδειγμα, τη σημερινή εποχή κατά το χρονικό διάστημα 21 Μαρτίου ως 20 Απριλίου ο Ήλιος βρίσκεται στον αστερισμό των Ιχθύων και όχι στον αστερισμό του Κριού, όπως αναφέρεται στα ωροσκόπια. Πώς συμφωνεί αυτό με το γεγονός ότι οι αστρολόγοι έχουν συνδέσει τον χαρακτήρα κάθε ατόμου με τα χαρακτηριστικά του ζωδίου που αντιστοιχεί στην ημερομηνία γέννησής του;

Οι θέσεις της Αφροδίτης

Ένα άλλο πρόβλημα ανακύπτει από το γεγονός ότι οι αστρολόγοι συντάσσουν τα ωροσκόπια με βάση τη θέση των πλανητών στον ουρανό, χωρίς να ενδιαφέρονται ούτε για το πραγματικό μέγεθός τους ούτε για την πραγματική τους απόσταση από τη Γη. Για παράδειγμα, η σύνοδος της Αφροδίτης με τον Ήλιο θεωρείται ότι έχει την ίδια αστρολογική σημασία είτε ο πλανήτης βρίσκεται στην εμπρός πλευρά του Ήλιου, ανάμεσα σε αυτόν και στη Γη, είτε στην πίσω, παρ' όλο που στη δεύτερη περίπτωση είναι σε πενταπλάσια απόσταση από τη Γη. Αυτό βέβαια οφείλεται στο ότι η αστρολογία αναπτύχθηκε όταν οι άνθρωποι πίστευαν πως οι πλανήτες περιφέρονται γύρω από τη Γη και όχι γύρω από τον Ήλιο. Τότε όμως γιατί δεν παίζουν αστρολογικό ρόλο και άλλα αντικείμενα του ηλιακού μας συστήματος, όπως οι δορυφόροι των άλλων πλανητών ή οι αστεροειδείς ή ακόμη και οι πλανήτες άλλων πλανητικών συστημάτων, από αυτούς που ανακαλύπτονται κατά δεκάδες τα τελευταία χρόνια; Αξίζει να σημειωθεί ότι ο πιο απομακρυσμένος από τους πλανήτες, ο Πλούτωνας, είναι στην πραγματικότητα ένας μεγάλος αστεροειδής.

Οι πλανήτες Ουρανός, Ποσειδώνας και Πλούτωνας ανακαλύφθηκαν τα τελευταία 200 χρόνια, δηλαδή σίγουρα μετά την καθιέρωση των «νόμων» της αστρολογίας. Έχουν οι πλανήτες αυτοί αστρολογική σημασία; Αν ναι, τότε τα ωροσκόπια πριν από την ανακάλυψή τους ήταν λανθασμένα. Αν όχι, τότε σε τι διαφέρουν από τους υπόλοιπους που έχουν; Επιπλέον είναι δύσκολο να εξηγήσει κανείς πώς «ανακαλύφθηκε» η αστρολογική τους επίδραση. Σίγουρα όχι από τα ονόματά τους, αφού αυτά επελέγησαν με τυχαία κριτήρια από τους σύγχρονους αστρονόμους. Το επιχείρημα ότι η αστρολογική επιρροή τους προέρχεται από την εμπειρία δεν μπορεί να σταθεί, αφού περιφέρονται τόσο αργά γύρω από τον Ηλιο ώστε από την εποχή που ανακαλύφθηκαν δεν έχουν διέλθει ακόμη από όλα τα ζώδια.

Οι στατιστικές έρευνες

Όλα όμως τα παραπάνω επιχειρήματα δεν είναι εύκολο να αντιπαραταχθούν στη διαδεδομένη αντίληψη ότι «η αστρολογία δουλεύει». Πόσοι από εμάς δεν διαβάσαμε το ωροσκόπιό μας, έστω και «για πλάκα», σε μια εφημερίδα ή ένα περιοδικό, για να διαπιστώσουμε ότι πολλές από τις προβλέψεις βγήκαν τελικά αληθινές; Μήπως τελικά η αστρολογία είναι πραγματική επιστήμη, όπως η φυσική και η χημεία; Ευτυχώς τέτοιου είδους ερωτήματα μπορούν να ελεγχθούν με τον ίδιο τρόπο που ελέγχεται η αποτελεσματικότητα ενός φαρμάκου ή η κατανάλωση καυσίμων ενός αυτοκινήτου, δηλαδή με στατιστικές μελέτες, και τέτοιες έχουν γίνει πολλές. Η βασική ιδέα είναι πολύ απλή: επιλέγεται ένα δείγμα ανθρώπων και επιχειρείται, με κάποιον αντικειμενικό τρόπο, να εκτιμηθεί η επιτυχία των ωροσκοπίων που συντάσσουν διάφοροι αστρολόγοι για αυτούς. Η καλύτερη ίσως στατιστική μελέτη αυτού του είδους οργανώθηκε πριν από 18 χρόνια στις ΗΠΑ από τον Σον Κάρλσον, καθηγητή Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, και την επίσημη ένωση αμερικανών αστρολόγων και δημοσιεύθηκε στο εγκυρότατο περιοδικό «Φύση» («Nature»). Σε 30 αναγνωρισμένους αστρολόγους, μέλη της οργάνωσης, δόθηκαν όλα τα στοιχεία που αυτοί θεωρούσαν απαραίτητα για να υπολογίσουν ο καθένας το ωροσκόπιο τεσσάρων διαφορετικών ατόμων. Στη συνέχεια τα ωροσκόπια που είχε συντάξει ο καθένας μοιράστηκαν στους υπόλοιπους αστρολόγους τυχαία. Μαζί με κάθε ωροσκόπιο δόθηκαν και τα ψυχολογικά προφίλ τριών ατόμων, του τύπου που είχε συμφωνηθεί εξαρχής μεταξύ του Κάρλσον και των αστρολόγων, εκ των οποίων το ένα ανήκε στο πρόσωπο του ωροσκοπίου και τα άλλα δύο ήταν τυχαία. Οι αστρολόγοι έπρεπε να βρουν ποιο ψυχολογικό προφίλ ταίριαζε στο κάθε ωροσκόπιο που τους είχε δοθεί. Αν οι αστρολόγοι απαντούσαν τυχαία, θα έπρεπε να έχουν ποσοστό επιτυχίας 33,33%, αφού η πιθανότητα να επιλέξουν στην τύχη το σωστό ωροσκόπιο ήταν μία στις τρεις. Εξαρχής οι αστρολόγοι είχαν προβλέψει ότι το ποσοστό επιτυχίας τους θα ήταν μεγαλύτερο από 50%. Το τελικό αποτέλεσμα ήταν 34%, ποσοστό που όχι μόνο ήταν κατώτερο από το συμφωνημένο «όριο» του 50%, αλλά και στατιστικά δεν ήταν σημαντικά διαφορετικό από το 33,33%. Με άλλα λόγια, ένα φάρμακο που θα έδινε αυτά τα ποσοστά ίασης δεν θα έπαιρνε ποτέ άδεια κυκλοφορίας. Αντίστοιχα, ένα τέτοιο αποτέλεσμα θα έπρεπε να σημάνει και το τέλος της αστρολογίας στη συνείδηση του κόσμου. Οι άνθρωποι όμως πάντα θα έχουν την ανάγκη της ελπίδας και της ψυχολογικής στήριξης στις δύσκολες στιγμές τους και οι αστρολόγοι πάντα θα τις προσφέρουν, πάντα βέβαια με το αζημίωτο.

http://tovima.dolnet.gr/print_article.php?e=B&f=13767&m=H07&aa=1

Το να πω ότι συμφωνώ είναι περιττό. Για να δείτε το παράλογο της υπόθεσης "Αστρολογία", δείτε την παρακάτω συζήτηση. Είναι τεράστια, αλλά αξίζει το κόπο. Εγώ πραγματικά διασκέδασα:

http://www.esoterica.gr/forums/topic.asp?whichpage=1&ARCHIVEVIEW=&TOPIC_ID=96

Δείτε και την άποψη ενός μαθηματικού:

http://www.ftou.gr/articles/show.asp?category=tsekourata&id=111

Και το παρακάτω άρθρο του κ. Νίκου Δήμου:

άρθρο του Νίκου Δήμου στο "Discovery & Science" - Οκτ. 2005

Πριν από ένα μήνα πήρα ένα απροσδόκητο email. Ευγενικό, συμπαθές αλλά …επικίνδυνο. Αφαιρώντας μερικά άσχετα και προσωπικά, το παραθέτω για να το σχολιάσω:

Κύριε Δήμου γεια σας, μας ενώνει η κοινή λατρεία μας για τις γάτες... αλλά μας χωρίζει η αστρολογία! Για να μην παρεξηγηθώ (είμαι επιστήμονας πρώτα απ' όλα, αρχιτέκτονας μηχανικός) θέλω να σας στείλω ένα μικρό απόσπασμα από μία απάντηση που έδωσα σε ένα forum σε κάποιον κατήγορο της αστρολογίας:

"Αγαπητέ D., χρησιμοποιείς ένα απαξιωτικό ύφος για τους αστρολόγους και δεν σε αδικώ. Αν η εικόνα που έχεις για μας είναι εκείνη με τις αστρολόγες των πρωινών μαγκαζίνων και εγώ μαζί σου! Αρκετές από αυτές έχουν χαμηλό επίπεδο μόρφωσης και δεν τους ενδιαφέρει ειλικρινά η αστρολογία, παρά μόνο το να βγαίνουν στα κανάλια και να εισπράττουν το παχυλό τσεκ τους στο τέλος του μήνα. Εκτός από αυτές όμως υπάρχουν πολλοί μορφωμένοι και σοβαροί άνθρωποι που ασχολούνται με την αστρολογία, κάνουν έρευνες κ.λ.π. αλλά δεν έχουν πρόσβαση στα Μ.Μ.Ε. γιατί τα "πόστα" τα έχουν πιάσει (μέσω των ισχυρών γνωριμιών τους) οι προαναφερθείσες αστρολόγες. Έτσι, δύσκολα θα μάθεις γι' αυτούς, γενικά δύσκολα θα μάθει ο μέσος άνθρωπος γι' αυτούς, κι αυτό αποτελεί μία μικρή τραγωδία για τη σύγχρονη ελληνική αστρολογία...."

Υπάρχουν λοιπόν όντως σοβαροί άνθρωποι που ασχολούνται με την αστρολογία απλά (όπως εσείς γνωρίζετε πολύ καλύτερα, αφού έχετε συνειδητοποιήσει τη δυστυχία του να είσαι έλληνας) στον ελληνικό μικρόκοσμο τα πόστα τα έχουν καταλάβει αυτές οι αστρολόγες, μην επιτρέποντας σε καμία άλλη υπεύθυνη, σοβαρή φωνή να αρθρώσει λόγο (γιατί αν άρθρωνε θα φαινόταν η γύμνια των συγκεκριμένων κυριών).

Σας καλώ να επισκεφτείτε το δικτυακό μας τόπο: www.greekastrology.gr Νάστε καλά!

Ως εδώ η επιστολή. Αυτή τη διάκριση ανάμεσα σε "σοβαρές" και μη ψευδοεπιστήμες την έχω συναντήσει αρκετές φορές. Ακούω πως ο τάδε είναι "σοβαρός" ομοιοπαθητικός - όχι όπως οι πολλοί που είναι απατεώνες, ή ότι η δείνα είναι "σοβαρό" διάμεσο (κοινώς μέντιουμ). Συνήθως η επίκληση της σοβαρότητας συνοδεύεται κι από κάποιον επιστημονικό τίτλο, άσχετο όμως με το θέμα. Π. χ. όπως εδώ: αρχιτέκτων-αστρολόγος, ή μηχανολόγος-ομοιοπαθητικός. (Αστροφυσικό που να ασχολείται με αστρολογία), δεν θα συναντήσετε.

Η διάκριση αυτή κάνει τα πράγματα πιο επικίνδυνα, γιατί παραπλανά ακόμα πιο εύκολα τους αφελείς. Το επιστημονικό κύρος του (άσχετου) πτυχίου, μεταφέρεται και ανυψώνει την ψευδο-επιστήμη. Σου λέει ο άλλος: "για να είναι επιστήμων αυτός, τότε δεν μπορεί η αστρολογία να είναι απάτη".

Στην πραγματικότητα η μόνη διαφορά που υπάρχει ανάμεσα στις "αστρολόγες" των τηλεοπτικών πρωϊνάδικων και στους "σοβαρούς" αστρολόγους, είναι το ύφος. Οι τελευταίοι είναι πιο λόγιοι και σοβαροφανείς. Επισκέφθηκα και το site που μου πρότεινε ο επιστολογράφος μου, αλλά δεν είδα τι παραπάνω προσφέρει. Όπως του έγραψα, δεν αλλάζει σε τίποτα την ουσία των πραγμάτων.

Και η ουσία είναι πως η αστρολογία δεν έχει ίχνος επιστημονικής αξιοπιστίας. Εκτός από το ότι δεν υπάρχει καμία τεκμηριωμένη θεωρία για την σχέση των αστερισμών με τις τύχες των ανθρώπων, όποτε έγινε επιστημονική αξιολόγηση αστρολογικών προγνώσεων αποδείχθηκε ότι δεν ξεπερνούσαν ούτε το νόμο των πιθανοτήτων!

Λυπάμαι που έγραψα πικρά λόγια σε ένα συνάδελφο γατόφιλο - αλλά με έκανε και πάλι να απορήσω πώς κάποιος ευφυής και μορφωμένος άνθρωπος μπορεί να εμπλέκεται σε τέτοια πράγματα.

Για μένα οι αστρολόγοι ανήκουν σε δύο κατηγορίες: τους αφελείς και τους αγύρτες. Οι αφελείς πιστεύουν σε αυτό που κάνουν. Είτε από έλλειψη επιστημονικής κατάρτισης, είτε από συναισθηματική ανάγκη να ακουμπήσουν σε κάτι που κάνει το αβέβαιο της ζωής λιγότερο επώδυνο. Διακρίνονται από τους άλλους από μία σημαντική παράμετρο - δεν εκμεταλλεύονται οικονομικά την πίστη τους. (Υποψιάζομαι πως ο επιστολογράφος μου ανήκει σε αυτούς).

Περιττό να πούμε πως είναι ελάχιστοι. Η συντριπτική πλειονότητα είναι στυγνοί επαγγελματίες που πουλάνε, εν γνώσει τους, σκάρτο εμπόρευμα. Και επ' αυτού θα έπρεπε να επεμβαίνει ο εισαγγελέας, ή τουλάχιστον η αγορανομία. Αφού είναι αδίκημα να πουλάω νεράκι για φάρμακο, γιατί μπορώ να πουλάω αέρα για προβλέψεις; Γιατί πάω φυλακή όταν παίρνω χρήματα από κάποιον για να τον εξυπηρετήσω με ανύπαρκτες γνωριμίες υψηλών προσώπων - και δεν πάω όταν τον καθοδηγώ με ανύπαρκτους "ωροσκόπους";

Αν μελετήσετε λίγο τα νέα όπλα της "επιστημονικής" αστρολογίας (σήμερα για ευκολία τα ωροσκόπια καταρτίζονται από προγράμματα υπολογιστών) θα δείτε με τι πρωτόγονες μεθόδους είναι δομημένα αυτά τα προγράμματα. Αλλά και μόνο το γεγονός ότι μεσολαβούν οι "κομπιούτερ", δίνει άλλη αίγλη στην αποπλάνηση.

Γράφοντας στο RAM πριν από χρόνια, είχα αποκαλέσει τους αστρολόγους, απατεώνες - και τους είχα προκαλέσει να με μηνύσουν για εξύβριση ή συκοφαντική δυσφήμιση. Θα ήταν χρήσιμο να έχουμε κάποτε μία δικαστική απόφαση επάνω στο θέμα - βάσει της οποίας θα μπορούσε να διωχθεί κάθε αστρολόγος.

Τρελοί ήταν να το κάνουν; Δεκαπέντε χιλιάδες αστρολόγοι υπάρχουν επίσημα στην Ελλάδα (τόσοι είναι δηλωμένοι στην εφορία!) ούτε ένας δεν ενοχλήθηκε!

Αλλά δεν φταίνε μόνον αυτοί! Όπως είχε γράψει πριν από δεκαετίες η "Εστία" σχολιάζοντας μία δικαστική απόφαση: "Ο απατεών, που πούλησε σε αφελή τα Ανάκτορα, κατεδικάσθη. Δεν θα έπρεπε να καταδικαστεί λόγω βλακείας και ο αφελής που τον πίστεψε;"